DZIEŃ ŚWIRA (2002) reż. Marek Koterski

W CYKLU "PRZYWRÓCONE ARCYDZIEŁA"

Kiedy myślę o Marku Koterskim, a zdarza mi się to stosunkowo często, czuję przede wszystkim wdzięczność. Wdzięczność za to, że był, że jest, że nigdy się nie ugiął. Outsider z mainstreamu. Tak, to jest możliwe. Lingwista kina, a także pisarz (wysokiej próby i klasy), którego pokochały miliony widzów.

Koterski swoimi filmami, realizowanymi rzadko, zawsze z wielkim nakładem sił i środków, udowadnia, że podziały na twórczość ambitną i komercyjną nie muszą wcale istnieć. Kino Koterskiego to filmy z najwyższej półki, wielka saga o polskim inteligencie, ale i o naszym  kompleksie – tyle że kręcona bez poczucia wyższości. Nie chodzi o to, że twórca, Marek Koterski, wie więcej, że jest guru. Koterski nie chce być guru, jego intelekt zderza się z właściwym tylko twórcy „Dnia świra” poczuciem humoru, z grandilokwencją językową wprowadzającą do polskiego kina całe gry słowne, powiedzenia. Kochamy kino Koterskiego ponieważ każdy kiedyś był (jest lub będzie) Adasiem Miauczyńskim. Od Miauczyńskiego, czasami agresywnego, sardonicznego, albo ironiczno-wyrozumiałego, nie ma ucieczki.

"Dzień świra" to najlepsza część serii Marka Koterskiego o Adasiu Miauczyńskim, który po raz pierwszy pojawił się na ekranie w "Domu wariatów" (1984). Choć uznawany za alter ego Koterskiego bohater grany był przez różnych aktorów, a pomiędzy poszczególnymi filmami nie ma bezpośrednich zależności, to jednak postać zawsze charakteryzowała się pewnym stałym zespołem cech. Miauczyński to wieczny pechowiec, opanowany manią natręctw i przeżywający frustrację z powodu braku zawodowych i życiowych sukcesów. W "Dniu świra" Adaś (Marek Kondrat) jest czterdziestodziewięcioletnim nauczycielem polskiego, który mieszka samotnie w blokowisku na warszawskim Ursynowie. Miauczyński jest odludkiem i utrzymuje kontakty jedynie z wyluzowanym synem Sylwusiem (Michał Koterski), i z matką (Janina Traczykówna), która nigdy go nie słucha, a na wszelkie bolączki egzystencjalne ma jedną receptę – ciepłą zupę. Każdy dzień Adasia wygląda podobnie i jest wypełniony wykonywaniem absurdalnych czynności, takich jak precyzyjne odmierzanie odpowiedniej ilości kawy czy maniakalne poprawianie spodni. Miauczyński jest więźniem małych, drobnych, codziennych rytuałów.

Frustracja bohatera nie bierze się znikąd. Adaś jest uosobieniem inteligenta, który w wolnej, kapitalistycznej Polsce czuje się nikim. Miauczyński skończył z wyróżnieniem studia polonistyczne, ale jako nauczyciel zarabia marne grosze i przez nikogo nie jest szanowany. Mężczyzna nieustannie czuje się upokorzony: gdy uczniowie puszczają głośno gazy na lekcji, kiedy lekarze zwracają się do niego w trzeciej osobie, lub gdy klientki obcesowo szturchają go w sklepie. Adaś nie może zaznać świętego spokoju nawet w domu. Ilekroć próbuje rozkoszować się "Sonetami krymskimi" Mickiewicza lub pisać własne wiersze, rozlega się hałas kosiarki, tupanie na schodach lub rzępolenie ulicznego grajka. Miauczyński nie pozostaje intruzom dłużny: wyklina robotników przez okno, wypróżnia się pod oknem sąsiadki, kopie ujadającego psa.