Zmruż oczy (2003) reż. Andrzej Jakimowski

w cyklu "Przywrócone arcydzieła"

Od Łukasz Maciejewskiego

Majowe „Przywrócone arcydzieła” to „Zmruż oczy” Andrzeja Jakimowskiego – 11 maja zapraszam do Małopolskiego Ogrodu Sztuki na seans z filmu i spotkanie z odtwórczynią jednej z głównych ról, Małgorzatą Foremniak. W 2003 roku ten film był sensacją – chociaż w najnowszym polskim kinie trudno byłoby znaleźć tytuł (pozornie) równie mało spektakularny.

Niby nic. Małe miasteczko, Suwalszczyzna, czas płynie, rezolutna dziewczynka przyjeżdża na koniec tego małego świata, żeby zostać na dłużej. Jak nauczyciel, Jasiek (Zbigniew Zamachowski). W pełnometrażowym debiucie Andrzeja Jakimowskiego wszystkiego jest dokładnie tyle, ile potrzeba, żeby uratować duszę przed światem. Sens rozmowy, sens spotkania, sens uczciwości.
Późniejsza kariera unikatowego twórcy, jakim w przyszłości miał okazać się Andrzej Jakimowski, pokazała, że była to droga właściwa, jedyna, wartościowa.

Jestem szczęśliwy, że gościem seansu będzie Małgorzata Foremniak, jedna z najlepszych i najbardziej lubianych polskich aktorek, która w roli mamy „Małej” stworzyła wspaniałą kreację.
Jej późniejsze ważne role filmowe, między innymi w „Czerwonym pająku” czy w niedawnej „Sonacie”, są dowodem na to, że talent jest pochodną pracowitości, zaangażowania, ale przede wszystkim ciekawych propozycji. Małgorzata Foremniak potrafi je w pełni wykorzystać.

***

Po ucieczce z domu, dziesięcioletnia dziewczynka szuka schronienia u swego byłego nauczyciela, obecnie stróża na opustoszałej farmie rolnej. On potrafi otworzyć ją na wartości, obce trywialnemu materializmowi rodziców, ona z satysfakcją piętnuje jego dziwactwa. Zniecierpliwieni rodzice próbują namówić zbuntowane dziecko do powrotu. Nowy opiekun nie zatrzymuje dziewczynki, pozwala dokonać jej wyboru. Ich wyjątkowa relacja będzie ważnym doświadczeniem również dla jej rodziców i nielicznych przyjaciół mędrca-dziwaka. Będą wśród nich sąsiedzi, a także starzy znajomi naszego bohatera, który zanim zdecydował się zostać outsiderem, wcześniej wiódł życie w wielkim, hałaśliwym mieście.

Choć film traktuje o poważnych sprawach, nie ma w nim dramatycznych scen, ani aktów przemocy. Opowiedziany jest z dużą dozą humoru.

GŁOSY PRASY

Sukces "Długu" i "Cześć, Tereska" dowiódł, jak bardzo czekaliśmy na kino, które skieruje kamerę na otaczający świat. Za Glińskim i Krauzem poszli następni, (...) debiutanci, którzy w złej rzeczywistości przywracają wartość dobra. (...) Zdanie "Wigilia jest zawsze wtedy, gdy tego chcemy" w ustach Henryka Gołębiewskiego ("Edi") brzmi wiarygodnie. Tak jak opowieść Zamachowskiego w "Zmruż oczy" o tym, że nic nie mija (...).
Przyzwyczailiśmy się, że młode polskie kino rzadko daje widzowi dzieła spełnione. (...) Najciekawszym debiutem ostatnich lat jest zapewne film "Zmruż oczy" Andrzeja Jakimowskiego (autor dokumentów "Wilcza 32", "Dzyń, dzyń") zrealizowany bez wsparcia telewizji i państwowych środków. (...) To coś więcej niż opowieść o przyjaźni dorosłego mężczyzny i kilkunastoletniej dziewczyny. "Zmruż oczy", niczym pamiętny "Żywot Mateusza", toczy się niespiesznym rytmem, bez wywoływania tanich wzruszeń i głośnego śmiechu. Jak Munk, wczesny Kusturica czy Tanović w "Ziemi niczyjej", Jakimowski mistrzowsko balansuje na granicy powagi i ironii, komedii i przejmującej tragedii. Bawi się kinem i oczekiwaniami widza, nie rozwikłuje niejasności. Tworzy świat zawieszony między realnością a umownością, konkretną historią a przypowieścią, życiem a baśnią. (...) Dawno nie czułem, by polski reżyser traktował mnie, widza, tak serio.
Jakimowski szuka w "Zmruż oczy" języka oryginalnego i nieoczywistego. Być może najważniejszy jest zresztą ton, który znaliśmy dotąd z filmów Czechów: ciepły, wyrozumiały, przejmujący, ale też zabawny i ironiczny.
Gazeta Wyborcza

Kto po pierwszych próbach kina niezależnego nie wierzył, że na tej drodze mogą powstać wartościowe filmy, w tym roku mógł nie bez ulgi stwierdzić, że się mylił. (...) Wspominam o tym, bo oto pojawił się następny niezależny - 'Zmruż oczy' Andrzeja Jakimowskiego - który bez stosowania szczególnych względów, należnych podobno 'niezależnym', może być uznany za jeden z ciekawszych filmów (nieważne, z której szuflady), jakie u nas ostatnio powstały. (...)
Film zaczyna się obrazami tak niezwykłej piękności, że stanowią coś więcej niż zachętę. Są obietnicą, zobowiązaniem - i to zobowiązanie zostaje dotrzymane. Uroda plastyczna filmu zbudowana została z tworzywa na pozór skrajnie niewdzięcznego: jakiś długi barak, jakieś szopy, jakieś rupiecie rozrzucone na majdanie. Jesteśmy w zapadłym kącie Polski, gdzieś blisko wschodnich granic. Zaszył się tutaj miłośnik starożytnych greckich poetów. (...)
Reżyser jakby bawił się oczekiwaniami widza, a więc w istocie schematami, przyzwyczajeniami. Ze zręcznością żonglera miesza elementy i sytuacje realistyczne i surrealistyczne, kreując świat jednocześnie trzeźwy i zwariowany, możliwy i wymyślony, z kina i własny.
Kino
 

O uroku filmu przesądza złożona relacja między dziewczynką a jej nauczycielem: on potrafi otworzyć ją na wartości obce materializmowi jej rodziców, a ona fascynuje się jego buntem, ale też z satysfakcją pastwi się nad jego dziwactwami. (...) Ta drwiąca i lakoniczna historia, przypominająca wczesne filmy Milosza Formana, porusza jeszcze długo po zakończeniu.
Chicago Reader

Polski reżyser (i autor scenariusza) Andrzej Jakimowski wybrał, jak wczesny Polański, formę surrealistycznej paraboli, by pokazać z godną podziwu lekkością i humorem w filmie "Zmruż oczy" swój kraj pomiędzy letargiem a kapitalistycznym wymarszem w nowobogactwo. Wizualne piękno tego obrazu jest poruszające.
Titel Magazin fur Literatur und Film

Niebieskie niebo, jasne światło. Pojawia się również blond kobieta w niebieskiej sukience. Raz chodzi bez celu tam i z powrotem, raz siada przed zniszczonym magazynem, gdzieś na polskiej wsi, gdzie nuda i słoneczny nastrój są ze sobą nie do odróżnienia zmieszane. Sukienka powiewa na wietrze. Trwa to tak przez kilka minut bez słów. Nagle, po jednym nieostrożnym kroku, sukienka zaczyna płonąć - mężczyzna, który pozwolił sobie zgolić włosy na Bruce'a Willisa, przytomnie zdziera płonąca sukienkę i ją gasi...
Powinno się samemu to przeżyć, by uwierzyć, że ta scena, z filmu Andrzeja Jakimowskiego "Zmruż oczy", dzięki napięciu zbudowanemu mimo spokojnego tempa, była najmocniejszym akcentem kinowym tegorocznego, kończącego się już konkursu 51. Festiwalu Mannheim-Heidelberg.
Frankfurter Rundschau


Jakimowski tworzy świat zawieszony między realnością a umownością, ubiera filmową rzeczywistość w cudzysłów, chroniąc jednak to, co najważniejsze - autentyzm. Oglądając "Zmruż oczy", ma się wrażenie, że reżyser chce powiedzieć widzom coś ważnego tonem ciepłym, pozbawionym na szczęście naiwności i patosu. (...) Bawi się konwencjami, prowadzi opowieść wbrew oczekiwaniom widzów, celowo zapowiada i nie spełnia. (...) Jakimowski traktuje widza poważnie - tworzy więc świat nieoczywisty, w którym najważniejsze okazuje się to, co niedopowiedziane. Fakt, że ten właśnie film wygrał głosowanie publiczności w Kazimierzu (...) przywraca wiarę w to, że dobre, polskie kino, które ma coś ważnego do powiedzenia, wciąż może liczyć na swoich widzów.
Gazeta Wyborcza

Wybrane nagrody:
Nagroda Główna SKYY PRIZE
47th San Francisco International Film Festival 2004Najstarszy festiwal filmowy w USA; jury przyznaje nagrodę główną SKYY PRIZE dla filmu fabularnego i GOLDEN GATE AWARDS dla filmów krótkometrażowych.
Nagroda Główna WHITE ROSE
11th International Film Festival Sochi 2004
Drugi co do wielkości (po Moskiewskim) festiwal filmowy w Rosji z konkursem międzynarodowym.
Wyróżnienie FIPRESCI #
51 th International Film Festival Mannheim-Heidelberg 2002
Nagroda Główna GOLDEN DEBUT
Cierlickie Lato Filmowe, Cierlicko 2003, Czechy
Festiwal debiutów filmowych pod patronatem wykładowców szkół filmowych Polski, Czech i Słowacji.
Nagroda Główna, Neiße Filmfestival Zittau 2004
Festiwal zorganizowany przez środowiska skupione wokół DKF-ów z Niemiec i Polski.
- Film był ponadto nominowany do nagrody „Golden Iris”, Brussels European Film Festival, Bruxelles 2004;
- Szczególnym wyróżnieniem filmu był jego wybór przez American Film Institut do prezentacji w National Film Theater w Kennedy Center w Waszyngtonie, gdzie reprezentował kinematografię Unii Europejskiej (08.11.2003).