Lawa, reż. Tadeusz Konwicki
Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, w cyklu "Przywrócone arcydzieła"
Data → 2 października 2021
Gość → Artur Żmijewski
Film Tadeusza Konwickiego jest pierwszą adaptacją filmową Dziadów – cyklu dramatów romantycznych Adama Mickiewicza. Oprócz podjęcia wątków literackich, na czele z ideami romantycznymi i walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą, reżyser wkomponował w strukturę filmu motywy związane z XX-wieczną historią Polski: czasami II wojny światowej oraz powojennymi (panorama Warszawy z Pałacem Kultury i Nauki, tłumy Polaków podczas spotkania z papieżem Janem Pawłem II).
Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza
Data premiery: 15 lipca 1989
Czas trwania: 129 minut
Reżyseria: Tadeusz Konwicki
Scenariusz: Tadeusz Konwicki
Obsada:
Gustaw Holoubek – Pustelnik-Gustaw (cz. IV), duch (prolog cz. III), Gustaw-Konrad (cz. III), poeta
Artur Żmijewski – Gustaw–Konrad
Teresa Budzisz-Krzyżanowska – Rollisonowa
Maja Komorowska – guślarz
Henryk Bista – Senator
Jolanta Piętek-Górecka – Maryla (cz. IV), dziewczyna (scena dziadów, cz. II), dziewica („Widowisko”), anioł (scena z egzorcyzmami księdza Piotra), kobieta („Noc Dziadów”)
Grażyna Szapołowska – anioł stróż (prolog cz. III), archanioł (scena z egzorcyzmami księdza Piotra)
Film Tadeusza Konwickiego jest pierwszą adaptacją filmową Dziadów – cyklu dramatów romantycznych Adama Mickiewicza. Oprócz podjęcia wątków literackich, na czele z ideami romantycznymi i walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą, reżyser wkomponował w strukturę filmu motywy związane z XX-wieczną historią Polski: czasami II wojny światowej oraz powojennymi (panorama Warszawy z Pałacem Kultury i Nauki, tłumy Polaków podczas spotkania z papieżem Janem Pawłem II). Pojawiają się też fragmenty Polskiej Kroniki Filmowej oraz filmu Lotna w reż. Andrzeja Wajdy. Scena początkowa została nakręcona 1 listopada 1988 roku, w dniu Wszystkich Świętych, na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
W zrealizowanej u schyłku komunizmu Lawie można doszukać się nawiązań do sytuacji Polski po II wojnie światowej i zależności od Związku Radzieckiego: „Polska od pół wieku przedstawia z jednej strony widok tak ciągłego, niezmordowanego i nieubłaganego okrucieństwa tyranów, z drugiej tak nieograniczonego poświęcenia się ludu i tak uporczywej wytrwałości jakich nie było przykładu od czasu prześladowania chrześcijaństwa” – te użyte na początku filmu słowa odnosił Mickiewicz do czasów rozbiorów, u Konwickiego zyskały jednak nowe znaczenie.
"Nie zależy mi na tym, aby na nowo uaktywniać to wszystko, co niesie nasza tradycja romantyczna. Ale nie chciałbym jej dezawuować. (...) Ekranizacja Dziadów, na którą czeka się u nas od dawna, powinna, jeśli to możliwe, przedstawić nasz portret duchowy. Albo lepiej: powinna być testem, który wykaże, jak wyglądamy, kim naprawdę jesteśmy” – mówił Konwicki po nakręceniu filmu.
W roli Konrada-Gustawa, głównej postaci dramatu Mickiewicza, reżyser obsadził dwóch aktorów. Młodego konspiratora, uwięzionego za walkę o wolność Ojczyzny zagrał Artur Żmijewski, wówczas student warszawskiej PWST. Gustaw Holoubek pokazał Konrada jako dojrzałego poetę, mędrca wadzącego się z Bogiem, profetyka świadomego przyszłych losów Polski. Przejmujący, teatralny w formie monolog Holoubka w Wielkiej improwizacji przeszedł do historii polskiego aktorstwa.
Z wypowiedzi Konwickiego wynika, że w granej przez Gustawa Holoubka tajemniczej postaci w czamarze i czarnej pelerynie widział on samego Mickiewicza symbolicznie powracającego do Wilna: „Będzie użyta forma, do której jestem przywiązany i którą stale – jak gdyby podświadomie – stosuję. A więc duchowa wycieczka do kraju rodzinnego. Będzie to powrót Mickiewicza – jako upiora czy po prostu jako człowieka nie mogącego zasnąć w Paryżu – na Litwę”.
Nastrój filmu podkreśla nie tylko sceneria (np. obrzęd przywoływania duchów rozgrywa się na cmentarzu), ale też muzyka Zygmunta Koniecznego nagrana przez orkiestrę i chór Filharmonii Łódzkiej.
Plenerami były Wilno (Góra Trzykrzyska, bazylika archikatedralna, widok na kościół św. Anny i Bernardynów, klasztor Bazylianów, Ostra Brama, Cmentarz Na Rossie, Dziedziniec Wielki Uniwersytetu Wileńskiego i dziedziniec alumnatu, podwórze domu Adama Mickiewicza), Warszawa (m.in. Powązki, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie w Pałacu Raczyńskich przy ul. Długiej, Fort Włodzimierski, Zamek Królewski), Piotrków Trybunalski oraz Mała Wieś (ośrodek Urzędu Rady Ministrów).
Prapremiera filmu odbyła się w Moskwie, w miesiąc po pierwszych częściowo wolnych wyborach parlamentarnych w powojennej Polsce.
Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza. Lawa jest ostatnim filmem Tadeusza Konwickiego. „Siłą rzeczy już sama konstrukcja filmu kłóci się z wymogami hollywoodzkiego kina. A do tego jest to mówione wierszem. Wiersz – w wykonaniu moich aktorów – stanowi chyba podstawową wartość Dziadów, poza znaczeniem tekstu i jego pierwiastkami racjonalnymi. (...) Dopiero w trakcie realizacji zobaczyłem, że robię rzecz skazaną z góry na ograniczony odbiór. Oczywiście, to nigdy by mnie nie powstrzymało przed realizacją. Czułem wewnętrzny przymus, żeby to robić i pożegnać się w ten sposób z kinem” – mówił reżyser w 1989 roku.
ARTUR ŻMIJEWSKI
Na wielkim ekranie debiutował niewielką rolą powstańca w filmie Ludmiły Niedbalskiej Dzień czwarty (1984). Zagrał główną rolę Gustawa–Konrada w dramacie Tadeusza Konwickiego Lawie (1989) i Tomasza w filmie Krzysztofa Zanussiego Stan posiadania (1989). W latach 90. zagrał m.in. główną rolę Adama Niedzickiego w Trzech dniach bez wyroku (1991), Kopyrdę w Ferdydurke (1992), Marcina Borowskiego w Daleko od siebie (1996) i Pawła w Gniewie. Zagrał w kilku filmach Władysława Pasikowskiego: Radosława Wolfa w kryminalnych dramatach Psy (1992), Psy 2. Ostatnia krew (1994) i Psy 3. W imię zasad (2020), Adama w Słodko gorzkim (1996), sierżanta Bińka w Demonach wojny według Goi (1998). Ponadto wystąpił w pierwszoplanowych rolach w zagranicznych koprodukcjach: Marty’ego w polsko-amerykańskim Aniele śmierci (1994), Józefa Migurskiego w polsko-rosyjsko-amerykańskim melodramacie Jerzego Kawalerowicza Za co? (1995), Jerzego w polsko-niemieckim dramacie Wiesława Saniewskiego Deszczowy żołnierz (1997) i Gyulę Molnara w polsko-węgiersko-niemieckiej Ucieczce (1997).
W latach 1989–1991 występował w Teatrze Współczesnym, w latach 1991–1992 w Teatrze Ateneum oraz w Teatrze Scena Prezentacje, w latach 1998–2010 występował w Teatrze Narodowym.
Szeroką rozpoznawalność zyskał rolą Jakuba Burskiego, chirurga i byłego ordynatora oddziału ratownictwa medycznego w serialu TVP2 Na dobre i na złe (1999–2012), za którą został trzykrotnie uhonorowany Telekamerą „Tele Tygodnia” w kategorii aktor (2001–2003) i Złotą Telekamerą w 2004. Od 2008 gra tytułową rolę księdza Mateusza Żmigrodzkiego w serialu TVP1 Ojciec Mateusz.
Od 2007 jest ambasadorem dobrej woli UNICEF. Od 2009 jest honorowym obywatelem miasta Legionowo.
